Τον ιστότοπο διαχειρίζονται οι συμμετέχοντες του σεμιναρίου Αφήγηση Ζωής

28.9.17

Ο καλλιτέχνης ως συλλογικός άνθρωπος, του Καρλ Γιουνγκ


"Η τέχνη είναι ένα είδος έμφυτης ορμής που καταλαμβάνει τον άνθρωπο και τον κάνει όργανό της. Ο καλλιτέχνης δεν είναι ένα άτομο προικισμένο με ελεύθερη βούληση που επιδιώκει τους δικούς του σκοπούς, αλλά κάποιος που επιτρέπει στην τέχνη να πραγματώσει τους σκοπούς της μέσω αυτού. Ως ανθρώπινο ον μπορεί να έχει ψυχικές διαθέσεις και βούληση και προσωπικούς σκοπούς, αλλά ως καλλιτέχνης είναι «άνθρωπος» με μια υψηλότερη έννοια –είναι «συλλογικός άνθρωπος»- κάποιος  που κουβαλά και διαπλάθει την ασυνείδητη ψυχική ζωή της ανθρωπότητας. Για να εκτελέσει τούτο το δύσκολο έργο, είναι μερικές φορές αναγκαίο να θυσιάσει την ευτυχία κι όλα όσα κάνουν τη ζωή άξια να τη ζει ο μέσος άνθρωπος." Καρλ Γιουνγκ, Ψυχολογία και Ποίηση*

Ο δημιουργικός άνθρωπος είναι ένας γρίφος στον οποίο μπορούμε να επιχειρήσουμε μιαν απάντηση με διάφορους τρόπους, αλλά πάντα μάταια – μια αλήθεια που δεν έχει εμποδίσει τη σύγχρονη ψυχολογία να στρέφεται κατά καιρούς προς το ζήτημα του καλλιτέχνη και της τέχνης του.

Ο Φρόυντ πίστεψε πως είχε βρει ένα κλειδί στη διαδικασία της απόδοσης του έργου τέχνης στις προσωπικές εμπειρίες του καλλιτέχνη. Είναι αλήθεια πως ορισμένες δυνατότητες βρίσκονται σ’ αυτή την κατεύθυνση, γιατί έγινε αντιληπτό πως ένα έργο τέχνης, όχι λιγότερο από μία νεύρωση, θα μπορούσε να αναχθεί σ’ εκείνους τους δεσμούς της ψυχικής ζωής που αποκαλούμε συμπλέγματα. […]

Δεν μπορεί να υπάρξει αντίρρηση αν γίνει παραδεκτό πως τούτη η προσέγγιση δεν ισοδυναμεί παρά με την εξήγηση εκείνων των προσωπικών καθοριστικών στοιχείων χωρίς τα οποία ένα έργο τέχνης είναι αδιανόητο. Αν όμως προβληθεί η αξίωση πως μια τέτοια ανάλυση εξηγεί το ίδιο το έργο τέχνης, τότε απαιτείται μια κατηγορηματική άρνηση. […]

Εκείνο που είναι ουσιώδες σ’ ένα έργο τέχνης είναι να υψώνεται πολύ πάνω από τη σφαίρα της προσωπικής ζωής και να μιλάει από το πνεύμα και την καρδιά του ποιητή ως ανθρώπου προς το πνεύμα και την καρδιά της ανθρωπότητας.

Η προσωπική άποψη είναι ένας περιορισμός –και μάλιστα μια αμαρτία- στη σφαίρα της τέχνης.

Όταν μια μορφή «τέχνης» είναι κυρίως προσωπική, της αξίζει να τη μεταχειρίζονται σαν να ήταν νεύρωση. Μπορεί να έχει κάποια ισχύ η άποψη της φροϋδικής σχολής πως οι καλλιτέχνες είναι, χωρίς εξαίρεση, Νάρκισσοι –δηλαδή πως είναι μη εξελιγμένα άτομα με παιδικά και αυτοερωτικά χαρακτηριστικά. Η πρόταση, ωστόσο, ισχύει μόνο για τον καλλιτέχνη ως άτομο, και δεν έχει καμία σχέση με τον άνθρωπο ως καλλιτέχνη. Στην ιδιότητά του ως καλλιτέχνης δεν είναι ούτε «αυτοερωτικός», ούτε «ετεροερωτικός», ούτε «ερωτικός» μ’ οποιαδήποτε έννοια. Είναι αντικειμενικός και απρόσωπος –ακόμη κι απάνθρωπος- γιατί ως καλλιτέχνης είναι το έργο του, και όχι ένα ανθρώπινο πλάσμα. […]

Η τέχνη είναι ένα είδος έμφυτης ορμής που καταλαμβάνει τον άνθρωπο και τον κάνει όργανό της. Ο καλλιτέχνης δεν είναι ένα άτομο προικισμένο με ελεύθερη βούληση που επιδιώκει τους δικούς του σκοπούς, αλλά κάποιος που επιτρέπει στην τέχνη να πραγματώσει τους σκοπούς της μέσω αυτού.

Ως ανθρώπινο ον μπορεί να έχει ψυχικές διαθέσεις και βούληση και προσωπικούς σκοπούς, αλλά ως καλλιτέχνης είναι «άνθρωπος» με μια υψηλότερη έννοια –είναι «συλλογικός άνθρωπος»- κάποιος  που κουβαλά και διαπλάθει την ασυνείδητη ψυχική ζωή της ανθρωπότητας. Για να εκτελέσει τούτο το δύσκολο έργο, είναι μερικές φορές αναγκαίο να θυσιάσει την ευτυχία κι όλα όσα κάνουν τη ζωή άξια να τη ζει ο μέσος άνθρωπος.

Αφού όλα αυτά έχουν έτσι, δεν είναι παράξενο το ότι ο καλλιτέχνης είναι μια ιδιαίτερα ενδιαφέρουσα περίπτωση για τον ψυχολόγο που χρησιμοποιεί μιαν αναλυτική μέθοδο.

Η ζωή του καλλιτέχνη δεν μπορεί παρά να είναι γεμάτη συγκρούσεις, γιατί δύο δυνάμεις βρίσκονται σε πόλεμο μέσα του –από τη μια το κοινό ανθρώπινο όν που ποθεί την ευτυχία, την ικανοποίηση, και τη σιγουριά στη ζωή, κι από την άλλη ένα ανηλεές πάθος για δημιουργία το οποίο μπορεί να φτάσει τόσο μακριά, ώστε να υπερισχύσει κάθε προσωπικής επιθυμίας.

Η ζωή του καλλιτέχνη είναι κατά κανόνα τόσο πολύ μη ικανοποιητική –για να μην πω τραγική- λόγω της μειονεκτικότητάς του από την ανθρώπινη και προσωπική πλευρά, και όχι λόγω ενός δυσοίωνου πεπρωμένου.  Ελάχιστες είναι οι εξαιρέσεις στον κανόνα πως ένα άτομο πρέπει να πληρώσει ακριβά για το θείο δώρο της δημιουργικής φλόγας. Είναι σαν ο καθένας από μας να ήταν προικισμένος εκ γενετής με ένα ορισμένο κεφάλαιο ενέργειας. Η ισχυρότερη δύναμη στη σύνθεσή μας θα αρπάξει και απλώς θα μονοπωλήσει αυτή την ενέργεια, αφήνοντας στην άλλη τόσο λίγη, ώστε τίποτε αξιόλογο να μη μπορεί να δημιουργηθεί.

Μ’ αυτό τον τρόπο η δημιουργική δύναμη μπορεί να απομυζήσει τις ανθρώπινες ορμές σε τέτοιο βαθμό, ώστε το προσωπικό εγώ να πρέπει ν’ αναπτύξει όλα τα είδη των κακών ιδιοτήτων –«αυτοερωτισμό»)- και μάλιστα κάθε είδος σοβαρού ελαττώματος, προκειμένου να διατηρήσει τη σπίθα της ζωής και ν’ αποφύγει την ολοσχερή στέρηση. […]

Πώς μπορούμε ν’ αμφιβάλλουμε ότι είναι η τέχνη που εξηγεί τον καλλιτέχνη, και όχι οι ανεπάρκειες και οι συγκρούσεις της προσωπικής του ζωής;

*Απόσπασμα από το «Ψυχολογία και Ποίηση» (Psychologie und Dichtung, Philosophie der Literatur Wissnschaft, Berlin, 1930) του Καρλ Γιουνγκ, δημοσιευμένο στη δίμηνη έκδοση λογοτεχνίας: «Το Δέντρο», Τεύχος 27: Ψυχολογική και ψυχαναλυτική προσέγγιση στη λογοτεχνία, Έτος 5ο, Τόμος 6ος, Απρίλιος – Μάϊος 1982. Απόδοση: Σπύρος Ηλιόπουλος.

Tvxs - Επιμέλεια: Κρυσταλία Πατούλη


---
Δημοσιεύτηκε: http://tvxs.gr/news/biblio/o-kallitexnis-os-syllogikos-anthropos-toy-karl-gioyngk
Σεμινάριο Αφήγηση Ζωής

H ζωή δεν είναι αυτή πoυ έζησε κανείς αλλά αυτή πoυ θυμάται και όπως τη θυμάται για να την αφηγηθεί. Gabriel García Márquez

Γράφω για να μην ξαναγράψω ποτέ.

Γράφω γιατί είμαι πολλά πρόσωπα.

Γράφω, για να μην ξαναϋπάρξουν αυτά τα πρόσωπα που είμαι,

αλλά ένα και μοναδικό πρόσωπο,

που δεν γράφει

Ελεονώρα Σταθοπούλου, Καλο αίμα κακό αίμα, εκδ. Eστία

Αναζήτηση αυτού του ιστολογίου